آیه 18 سوره زخرف

أَ وَ مَنْ يُنَشَّؤُا فِي الْحِلْيَةِ وَ هُوَ فِي الْخِصامِ غَيْرُ مُبِينٍ «18»

أَ وَ مَنْ يُنَشَّؤُا فِي الْحِلْيَةِ: آيا مى‌گردانيد و فرا مى‌گيريد براى خدا كسى را كه نشو و نما نمايد و بزرگ شود در پيرايه، يعنى به زيب و زينت و ناز و نعمت پرورش يافته باشد، وَ هُوَ فِي الْخِصامِ‌: و او در وقت مخاصمه و مجادله و سخن ورى، غَيْرُ مُبِينٍ‌: آشكار كننده حجت نباشد، يعنى در وقت محاجه تقرير حجت نتواند كرد بلكه به جهت نقصان عقل و ضعف رأى، تقرير حجت بر خود كند نه بر غير، پس آيا ذات سبحانى چنين كسى را به فرزندى خود اختيار كند، تعالى اللّه عن ذلك علوا كبيرا.

تنبيه:

آيه شريفه نكته‌اى را تذكر فرمايد به اينكه: زنى كه در ناز و نعمت و زيب و زينت تربيت يافته، با اين وصف در مقام اقامه حجت عاجز و ناتوان است، زيرا اثبات برهان در مقام مجادله و مخاصمه منوط به كمال عقل است، و زنان داراى نقصان عقل و ايمانند، چنانچه حضرت امير المؤمنين عليه السلام فرمايد: «انّ النّساء نواقص الأيمان و نواقص الحظوظ و نواقص العقول». «1»

أَمِ اتَّخَذَ مِمَّا يَخْلُقُ بَناتٍ وَ أَصْفاكُمْ بِالْبَنِينَ «16» وَ إِذا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِما ضَرَبَ لِلرَّحْمنِ مَثَلاً ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَ هُوَ كَظِيمٌ «17» أَ وَ مَنْ يُنَشَّؤُا فِي الْحِلْيَةِ وَ هُوَ فِي الْخِصامِ غَيْرُ مُبِينٍ «18» وَ جَعَلُوا الْمَلائِكَةَ الَّذِينَ هُمْ عِبادُ الرَّحْمنِ إِناثاً أَ شَهِدُوا خَلْقَهُمْ سَتُكْتَبُ شَهادَتُهُمْ وَ يُسْئَلُونَ «19» وَ قالُوا لَوْ شاءَ الرَّحْمنُ ما عَبَدْناهُمْ ما لَهُمْ بِذلِكَ مِنْ عِلْمٍ إِنْ هُمْ إِلاَّ يَخْرُصُونَ «20»

ترجمه‌

آيا اختيار كرد از آنچه آفريد دخترانى را و برگزيد شما را به پسران‌

و چون مژده داده شود يكى از آنها بآنچه زد براى خداى بخشنده مثلى ميگردد رويش سياه در حاليكه بسى در دل خشمناك است‌

آيا كسيكه نشو و نمايابد در زينت و او در مخاصمه نيست بيان كننده‌

و قرار دادند فرشتگان را كه آنان بندگان خداوند بخشنده‌اند از جنس زنان آيا مشاهده نمودند آفريدن آنها را زود است كه نوشته شود گواهى آنها و پرسيده ميشوند

و گفتند اگر ميخواست خداى بخشنده نميپرستيديم آنان را نيست براى آنها به آن هيچ دانشى نيستند آنان مگر آنكه افترا ميزنند.

تفسير

خداوند متعال براى اظهار تعجّب و انكار عقائد و اقوال كفّار قريش ميفرمايد آيا خدا اختيار كرده است براى خود از مخلوقاتش دخترانى را و ترجيح داده است شما را بر خود بداشتن پسران با آنكه وقتى بشارت داده شود بيكى از شما بآنچه او براى خدا مثل و مانند و شبيه قرار داده است كه دختر باشد چون ولد از هر جنس مثل و مانند و شبيه والد است فورا رنگ رويش سياه و دلش مملوّ از خشم و اندوه ميگردد و آيا سزاوار است چيزيكه شما خودتان از آن ننگ داريد بخدا نسبت دهيد آيا كسيكه در زيور و زينت نشو و نما يافته و همّش مصروف آن شده لذا از ادراك حقائق بازمانده و اگر با كسى مخاصمه داشته باشد از اقامه دليل بر مدّعاى خود عاجز است كه دختر باشد سزاوار به فرزندى خدا است اين فقط توهين از مقام ربوبى نيست از ملائكه هم كه بعد از انبياء و اولياء بندگان خوب خدايند توهين است كه آنان را زنان بخوانند و كفّار مكّه خواندند و اظهار اعتقاد بآن نمودند با آنكه علم نداشتند چون پيغمبرى بآنها چنين خبرى نداده بود و در وقت خلقت ملائكه حاضر نبودند كه ديده باشند خدا آنها را از جنس زن آفريده البتّه اين شهادت ناحقّ و نسبت ناروا در نامه اعمال آنها ثبت و ضبط خواهد شد و روز قيامت مسئول و معاقب بر آن خواهند بود و بعضى بجاى عباد الرّحمن عند الرّحمن قرائت نموده‌اند و بنابر اين اشاره بمقام قرب آنها است بحقّ و تذكير ضمير در و هو فى الخصام باعتبار لفظ من است و گفته‌اند

جلد 4 صفحه 598

كمتر وقتى است كه زن بخواهد دليلى براى ادّعاء خود اقامه نمايد و خود را محكوم ننمايد و نيز پرستندگان معبودهاى باطل در مقام اعتذار از عمل خود ميگفتند اگر خدا ميخواست ما عبادت آنها را نكنيم منصرف مينمود ما را از عبادت آنان پس او خواسته است كه ما عبادت نمائيم آنها را غافل از آنكه خدا هيچوقت راضى بعمل قبيح نميشود نهايت آنكه بندگان وقتى اعراض از ذكر و فكر نمودند آنها را بحال خودشان واميگذارد و منصرف از عمل قبيح نميفرمايد و به بيان عقل و شرع در ردع آنها اكتفا ميفرمايد لذا قول آنان را كه مبنى بر جبر است مستند بجهل فرموده و اين نسبت را بخدا دروغ و افترا خوانده است.

أَ وَ مَن‌ يُنَشَّؤُا فِي‌ الحِليَةِ وَ هُوَ فِي‌ الخِصام‌ِ غَيرُ مُبِين‌ٍ «18»

و كسي‌ ‌که‌ نشو و نما ‌در‌ حلي‌ و زينت‌ كرده‌ ‌او‌ ‌در‌ مخاصمه‌ و اقامه حجت‌ نمي‌تواند بيان‌ كند و ‌از‌ عهده‌ برآيد.

‌اينکه‌ ‌آيه‌ شريفه‌ ‌را‌ سه‌ نحوه‌ تفسير كرده‌اند:

يكي‌: مراد ‌از‌ أَ وَ مَن‌ يُنَشَّؤُا فِي‌ الحِليَةِ نساء باشند ‌که‌ همان‌ بنات‌ هستند و مراد ‌از‌ حلية زيور بطلا و حرير ‌که‌ ‌بر‌ زنها جايز ‌است‌ ‌خود‌ ‌را‌ بآنها زينت‌ كنند و ‌بر‌ رجال‌ حرام‌ ‌است‌ و لكن‌ امروز بسياري‌ ‌از‌ جوانهاي‌ ‌ما بند ساعت‌ طلا ‌در‌ دست‌ مي‌كنند و حلقه‌ طلا ‌در‌ انگشت‌ و بدانند ‌که‌ ‌اينکه‌ يك‌ معصيت‌ دائميه‌ ‌است‌ ‌يعني‌ ‌آن‌ ‌به‌ ‌آن‌ يك‌ معصيت‌ ‌است‌ ‌در‌ يك‌ شبانه‌ روز هزارها معصيت‌ مي‌شود چه‌ رسد ‌در‌ سال‌ و سالها بعلاوه‌ ‌اگر‌ اهل‌ نماز باشند نماز ‌در‌ ‌آن‌ ‌هم‌ باطل‌ ‌است‌ و همچنين‌ لباس‌ حرير ‌يعني‌ ابريشم‌ و مراد ‌از‌ وَ هُوَ فِي‌ الخِصام‌ِ غَيرُ مُبِين‌ٍ ‌براي‌ ‌اينکه‌ ‌است‌ ‌که‌ نظر ‌به‌ ضعف‌ بيان‌ ‌اينکه‌ بنات‌ نمي‌تواند حجت‌ ‌خود‌ ‌را‌ بيان‌ كنند ‌که‌ ‌با‌ پدران‌ قسي‌ القلب‌ ‌که‌ ‌ما چه‌ گناهي‌ داريم‌ ‌که‌ ‌ما ‌را‌ زنده‌ زير خاك‌ مي‌كنند ‌ يا ‌ ‌با‌ كراهت‌ و اهانت‌ ‌با‌ ‌ما رفتار مي‌كنند و ‌اينکه‌ تفسير مناسب‌ ‌با‌ آيات‌ قبل‌ ‌است‌.

تفسير دوم‌ اينكه‌ مراد اصنام‌ و آلهه‌ ‌آنها‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌آنها‌ ‌را‌ بجواهرات‌ و طلا و حلي‌ و حلل‌ زينت‌ مي‌كنند و اينها قدرت‌ ‌بر‌ تكلم‌ و اقامه حجت‌ ‌بر‌ الوهيت‌ ‌خود‌ ندارند.

تفسير سوّم‌ راجع‌ ‌به‌ قضاياي‌ فرعون‌ و موسي‌ ‌است‌ چون‌ فرعون‌ ‌بر‌ فرش‌ طلاباف‌ مي‌نشست‌ و ‌خود‌ ‌را‌ ‌به‌ جواهرات‌ زينت‌ ميكرد ‌اينکه‌ كلام‌ فرعون‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌من‌ ‌با‌ ‌اينکه‌ همه‌ حلي‌ و جواهرات‌ نشو و نما كرده‌ام‌ و ضمير ‌هو‌ بموسي‌ برگردد ‌که‌ زبانش‌ لكنت‌ دارد و ‌از‌ عهده بيان‌ برنمي‌آيد و ‌اينکه‌ تفسير بسيار بعيد ‌است‌ چنانچه‌ تفسير دوم‌ ‌هم‌ بعيد ‌به‌ نظر مي‌آيد چون‌ تعبير ‌به‌ ‌من‌ فرموده‌ ‌که‌ ‌از‌ ‌براي‌ ذوي‌ العقول‌ ‌است‌ و ‌اگر‌ مراد اصنام‌ ‌باشد‌ مناسب‌ ‌با‌ ‌ما ‌است‌ نه‌ ‌من‌.

14

]

(آیه 18)- باز در ادامه این سخن می‌افزاید: «آیا کسی را که در لابلای زینتها پرورش می‌یابد، و به هنگام جدال قادر به تبیین مقصود خود نیست» فرزند خدا می‌خوانید (أَ وَ مَنْ یُنَشَّؤُا فِی الْحِلْیَةِ وَ هُوَ فِی الْخِصامِ غَیْرُ مُبِینٍ).

در اینجا قرآن دو صفت از صفات زنان را که در غالب آنها دیده می‌شود و از جنبه عاطفی آنان سر چشمه می‌گیرد مورد بحث قرار داده، نخست علاقه شدید آنها به زینت آلات، و دیگر عدم قدرت کافی بر اثبات مقصود خود به هنگام مخاصمه

ج4، ص364

و جر و بحث به خاطر حیا و شرم.